Komunikacja pozawerbalna. Co wchodzi w jej skład?

Jeden z najpopularniejszych sloganów reklamowych wyraźnie mówi, że niektóre nasze zachowania wyrażają więcej aniżeli słowa. W końcu nawet najpiękniejsza miłosna serenada wyśpiewana pod oknem wybranki nie przyniesie oczekiwanego rezultatu, gdy w oczach adoratora na próżno szukać uwielbienia, w głosie przekonania, a w ciele pewności. Jaki z tego wniosek? Komunikacja werbalna i niewerbalna przeplatają się nawet w z pozoru błahych komunikatach. W jaki sposób więc możemy wyrazić to, o czym milczymy?

Werbalnie i niewerbalnie, czyli jak komunikujemy się z innymi ludźmi?

Podział komunikacji na werbalną i niewerbalną nie jest niczym nowym, ani tym bardziej zaskakującym. Nawet osoby niezaznajomione z terminologią naukową są w stanie dojść do wniosku, że wyjaśnienie istnienia tych dwóch typów komunikacji wiąże się z ich zestawieniem – komunikacja niewerbalna zawsze będzie stać w opozycji do swojego werbalnego odpowiednika. Czy jednak możemy powiedzieć, że komunikatem niewerbalnym jest wszystko to, czego nie wyartykułuje nasz aparat mowy? Otóż nie!

Według definicji Marka Tokarza komunikacja niewerbalna to sposób nadawania znaków za pomocą środków innych niż słowa. Oznacza to, że do tej kategorii zaliczymy także wszelkiego rodzaju pomruki, jęki czy nucenie. Co więcej, niewerbalny przekaz może ukryć się nawet w wypowiadanych przez nas słowach – a konkretnej w parajęzyku (paralanguage), czyli w intonacji, artykulacji czy tempie mówienia.

Co wchodzi w skład komunikacji pozawerbalnej?

Dziedzina komunikacji niewerbalnej jest bardzo rozbudowana. Aby więc łatwiej było zrozumieć jej istotę oraz skuteczniej przyjrzeć się zachowaniom, które wchodzą w jej skład, warto przytoczyć podział tej komunikacji na poszczególne nauki.

Jak dzielimy komunikację pozawerbalną?

Kinezyka

Zazwyczaj, gdy stykamy się z pojęciem komunikacji niewerbalnej, na myśl przychodzą nam gesty, mimika i postawa ciała. W rzeczywistości jednak jest to nie tyle podział komunikacji niewerbalnej, co kinezyki, która stanowi jej lwią część. Komunikacja kinezyczna określa to, w jaki sposób nasze gesty, twarz i ciało przekazują informacje i wyrażają stany emocjonalne.

Proksemika

Nauka zwana proksemiką uczy nas z kolei tego, jak można komunikować się za pomocą przestrzeni. Jej założenia (ściśle związane z aspektem różności kulturowej) dotyczą zarówno relacji międzyludzkich (dystanse personalne), jak i tych wywiązujących się między ludźmi a ich otoczeniem. Warto więc wiedzieć, że to, w jakiej odległości staniemy od naszego rozmówcy, może wiele powiedzieć – tak samo jak to, w jakiej lokalizacji postanowimy wybudować nasz dom.

Chronemika

Rzadko kto wie, że niewerbalne komunikaty dotyczą także… czasu! Jego rolą w komunikacji zajmuje się chronemika, która bada podejście człowieka do czasu – czyli jego zrozumienie, sposób organizacji, orientację oraz to, w jaki sposób działamy pod jego wpływem. Komunikatem zatem może być zarówno sposób naszego funkcjonowania w czasie (monochroniczność kontra polichroniczność), jak i nasza punktualność, a nawet to, czy nosimy zegarek!

Haptyka

Rolą dotyku w komunikacji zajmuje się haptyka. Co do zasady dotyk jest uznawany za jeden z najbardziej intymnych komunikatów, który wiąże się ze skróceniem dystansu i wkroczeniem do sfery prywatnej drugiej osoby. Dotykiem można wyrażać różnorodne stany emocjonalne – począwszy od wsparcia, poprzez pożądanie seksualne, aż po agresję. Haptyka i to, w jaki sposób ją odbieramy, jest też ściśle powiązana z kontekstem kulturowym.

Okulestyka

W komunikacji niewerbalnej bardzo ważną rolę odgrywa wzrok. Podtrzymywanie lub unikanie kontaktu wzrokowego, zerkanie na drugą osobę, mrużenie oczu czy mruganie to zachowania wchodzące w skład okulestyki, która także służy nam do przekazywania komunikatów niewerbalnych. W trakcie interakcji warto więc nie tylko obserwować swojego rozmówcę, lecz także zwracać uwagę na własne zachowania wzrokowe.

Olfaktyka

Kolejną dziedzinę komunikacji niewerbalnej stanowi olfaktyka, czyli komunikowanie za pomocą zapachów. W tym wypadku sprawa jest dość prosta: ładne i przyjemne zapachy wywołują w nas pozytywne emocje i skojarzenia, podczas gdy brzydkie i nieprzyjemne zapachy od razu zyskują negatywną konotację.

Ubiór/Wygląd

Zapewne znacie powiedzenie mówiące, by nie oceniać książki po okładce. W rzeczywistości, chcąc czy nie chcąc, „okładka” ta może nam bardzo dużo powiedzieć. Ubiór to kolejny ważny element w komunikacji niewerbalnej. Podejście do niego (podobnie jak do czasu) ukazuje nasz stosunek do odbiorców, do których kierujemy komunikat.

Paralangue

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, komunikacja niewerbalna może także ukrywać się między słowami – czyli w sposobie, w jaki kreujemy naszą wypowiedź. Jest to tak zwany parajęzyk, w którego skład wchodzą: intonacja, artykulacja, tempo mówienia, rytm, siła głosu oraz wysokość wydawanych dźwięków. Warto wiedzieć, że do tej kategorii zaliczamy także śmiech i płacz.

Czy nasze zachowania naprawdę wyrażają więcej niż tysiąc słów?

Niezaprzeczalnie nasze ciało we współpracy z otoczeniem dysponuje wieloma możliwościami komunikowania się. Czy można jednak bezpiecznie stwierdzić, że zachowania niewerbalne wyrażają więcej niż tysiąc słów? To zdecydowanie sprawa bardzo subiektywna i w pełni uzależniona od kontekstu.

Mimo wszystko są rzeczy, których nie jesteśmy w stanie klarownie wyrazić wyłącznie za pomocą słów. Są i takie, w których jeden gest powie więcej niż najdłuższy monolog. Dlatego językoznawcy tak mocno podkreślają korelację komunikacji werbalnej i niewerbalnej, sugerując, że skoro opanowaliśmy umiejętność posługiwania się obydwoma „językami”, warto w pełni korzystać z danego nam przywileju!